KAJIAN DONGÉNG SAKADANG MAUNG JEUNG SAKADANG BAGONG

KAJIAN DONGÉNG

SAKADANG MAUNG JEUNG SAKADANG BAGONG

A.      Dongéng Sakadang Maung jeung Sakadang Bagong

        Kacaritakeun di hiji leuweung ganggong simagongong, aya bagong keur anakan. Éta bagong téh keur huleng jentul waé bangun ngemu kabingung. Pangna kitu lantaran poé eta manéhna kudu nedunan jangji ka Sakadang Maung, nyaéta masrahkeun anakna.

Hiji waktu manéhna kungsi dikerekeb ku Sakadang Maung. Harita Sakadang Bagong ceurik. “Sing karunya baé ka kuring, Sakadang Maung! Kuring téh geus kolot, dagingna oge tangtu nya liat nya kelang. Kieu baé, engké lamun anak kuring geus lahir, ku kuring rek dibikeun ka andika. Tangtu dagingna empuk tur pelem.”

Ngadéngé caritaan Sakadang Bagong kitu, Sakadang maung téh teu tulus ngerekeb. Hiji waktu manéhna rék datang deui, nagih jangji.

Nya harita, waktu Sakadang Bagong geus anakan, manehna kudu nyumponan jangjina. Tapi piraku aing rék téga mikeun anak ka Sakadang Maung? Kumaha akalna sangkan anak aing teu tulus dihakan? Sakadang Bagong terus uleng mikir, neangan piakaleun.

Keur kitu aya Sakadang Peucang nyampeurkeun.

“Ku naon andika bet kawas nu keur bingung kacida, Sakadang Bagong?” Sakadang Peucang nanya. Gorolang Sakadang Bagong nyaritakeun ku naon pangna manéhna baluweng poék pipikiran.
Sakadang Peucang ngahuleng sakedapan. Teu lila pok nyarita: “Euh gampang atuh ari kitu mah. Andika ulah hariwang, keun kumaha kuring baé. Urang néangan akal sangkan anak Ki Silah salamet tina panandasa Sakadang Maung. Dagoan heula di dieu, kuring rék néangan Sakadang Landak!”
Sakadang Peucang ngaléos. Teu lila ogé geus ngurunyung deui dibarengan ku Sakadang Landak. Manéhna terus ngajak indit ka hiji guha.

Tepi ka guha nu dituju, sakadang Peucang metakeun akalna. Sakadang Landak kudu asup ka jero guha, ngaringkuk di nu rada poék. Buluna anu kawas cucuk teh kudu dipuridingkeun. Sakadang Bagong kudu cicing di lawang guha, ngabagéakeun Sakadang Maung lamun engké ngurunyung. Ari manéhna kadua anak Sakadang Bagong rék nyarumput di nu buni.

Teu lila Sakadang Maung geus rentang-rentang datang. Ti kajauhan oge geus ngagerem, nyingsieunan Sakadang Bagong. “Mana anak sampéan téh, Sakadang Bagong?” cék Sakadang Maung bari jungang-jengong.

Sakadang Bagong antaré nembalan: “Tuh, di jero guha. Tah geuning katenjo ti dieu ogé, ngaringkuk di juru. Pék ayeuna kuring masrahkeun, nedunan jangji ka andika. Didaharna ulah dilila-lila, teureuy baé sakaligus, sing ulah kadéngé ceurikna. Jig geura sampeurkeun, kuring rék indit heula, teu kaduga nenjona.”

Sakadang Maung nénjo rarat-rérét ka jero guha. Enya baé katénjoeun aya nu ngaringkuk di juru. Awahing ku atoh bari teu kuat hayang geura ngerekeb, gabrug baé nu ngaringkuk téh dirontok, disamualkeun. Puguh baé cucuk landak téh rungseb manggang sungutna. Sakadang Maung gegerungan, sungutna baloboran getih. Diutah-utah ogé landak téh teu daékeun kaluar, da cucukna naranceb pageuh pisan. Antukna Sakadang Maung téh paéh. Sakadang Landak ngurumuy kaluar tina sungutna.

Sakadang Bagong kacida bungaheunana. Anakna salamet. Manéhna nganuhunkeun pisan ka Sakadang Peucang anu geus méré pitulung ka dirina. Kitu deui ku Sakadang Landak ogé manéhna kahutangan budi.

Sakadang Peucang jeung Sakadang Landak tuluy arindit deui ninggalkeun Sakadang Bagong.

B.       Kajian Dongéng Sakadang Maung jeung Sakadang Bagong

a.      Penokohan Dongéng Sakadang Maung jeung Sakadang Bagong

Tokoh anu aya dina ieu dongéng di antarana:

a.       Sakadang Maung    : miboga watek sok ngerekeb sasatoan. Kasebutna sato galak.

b.      Sakadang Bagong  : miboga watek asih ka anak. Embung anakna paéh alatan dikerekeb ku sakadang Maung. Lian ti éta, miboga sipat sok mikir panjang.

c.       Sakadang Peucang : sato nu pinter, réa akalna.

d.      Sakadang Landak   : dina ieu dongéng digambarkeun sato anu miboga rasa simpati ka sasama sato. daék tutulung.

Naha kudu sato-sato nu aya di luhur? Tokoh maung mangrupa sosok anu pas pikeun ngagambarkeun kasarakahan. Hal ieu bisa katitén tina watek sakadang maung anus ok ngakaya ka sasama sato. Malah nepi ka dikerekebna.  Maung ogé mangrupa sato anu sok nyorangan, lantaran tara aya nu daék maturan.

Bagong mangrupa gambaran sato anu sok néangan celah sangkan dirina salamet dina hiji perkara. Kajeun teuing batur cilaka, asal manéhna salamet. Bisa katitén tina ungkara bagong tina sempalan dongéng ieu di handap.

Hiji waktu manehna kungsi dikerekeb ku Sakadang Maung. Harita Sakadang Bagong ceurik. “Sing karunya bae ka kuring, Sakadang Maung! Kuring teh geus kolot, dagingna oge tangtu nya liat nya kelang. Kieu bae, engke lamun anak kuring geus lahir, ku kuring rek dibikeun ka andika. Tangtu dagingna empuk tur pelem.”

Bagong miboga watek kajeun batur kalaparan asal manéhna seubeuh. Kitu deui digambarkeun dina ieu dongéng, nu penting manéhna salamet teu dikerekeb ku maung, bari jeung rék ngorbankeun anakna.

Peucang mangrupa gambaran tokoh anu sok tutulung ka sasama. Hal éta bisa katitén ieu di handap.

“Ku naon andika bet kawas nu keur bingung kacida, Sakadang Bagong?” Sakadang Peucang nanya. Gorolang Sakadang Bagong nyaritakeun ku naon pangna manehna baluweng poek pipikiran.

Sakadang Peucang ngahuleng sakedapan. Teu lila pok nyarita: “Euh gampang atuh ari kitu mah. Andika ulah hariwang, keun kumaha kuring bae. Urang neangan akal sangkan anak Ki Silah salamet tina panandasa Sakadang Maung. Dagoan heula di dieu, kuring rek neangan Sakadang Landak!”

     Tina sempalan dongéng di luhur, bisa katitén yén peucang téh mangrupa sato pinter. Manéhna anu boga sekénario sangkan anak sakadang bagong salamet tina panandasa sakadang Maung. Naha gambaran sato pinter sok digambarkeun ku peucang? Ieu ngagambarkeun yén upama  ningali hiji hal ulah kawengku fisik waé, tapi tingali nepi ka jero-jerona. Siga Peucang, najan pangawak leutik tapi manéhna pinter.

     Sakadang landak dina ieu dongéng mung sakadar panglengkep, lantaran jadi jalan mulusna rencana sakadang peucang. Tina ieu hal, urang bisa nyokot amanat, yén urang té kudu ngamangpaatkeun sagala rupa anu geus dianugrahkeun ku Pangéran.

b.      Téma Dongéng

Ieu dongéng miboga téma silih tulungan. Hartina, dina hirup urang kudu daék tutulung ka nu butuh tatalang ka nu susah. Lantaran hirup manusa mah teu salawasna aya dina susah atawa senang. Pasti hiji mangsa mah aya waé pangabutuh ka batur.

c.       Kajadian dina dongéng

Saenyana kajadian anu aya dina dongéng téh mangrupa kajadian anu ilahar nyampak di masarakat. Waték sakadang Bagong anu hayang salamét réa kapanggih di masarakat. Éta tokoh téh mangrupa gambaran manusa anu hayang salamet sorangan, kajeun batur nu cilaka. Kitu deui gambaran Maung, loba nyampak di pamingpin anus ok sangeunahna ka jalma leutik. Teu mikirkeun kana kaayaan nu dihandap.  Kajadian anu luar biasana nyaéta nalika sasatoan sakabéna bisa nyarita. Ieu hal dilantarankeun nepi ka kiwari sasatoan can kungsi kapanggih bisa nyarita jeung manusa.  Tapi, dina ieu dongéng saenyana sasatoan jadi symbol laku lampah manusa.

d.      Ajén anu Nyampak dina Dongéng

Ajén anu nyampak tina ieu dongéng nyaéta ajén sosial.  Anapon ajén social éta di antarana:

a.       Kudu daék tutulung ka sasama.

b.      Ulah sok nyiksa ka nu teu walakaya.

c.       Kudu bisa ngamangpaatkeun bakat nu nyampak, cara sakadang Landak anu teu bisa dikerekeb ku sakadang Maung.

Arsitéktur Imah Tradisional Sunda

Arsitéktur Imah Tradisional Sunda

Ku

Dimas Patria

Kuswan Nurhidayat

Adhika Nurkholis Aziz

A.     Kasang Tukang

Ku ayana arus globalisasi, tangtu loba hal anu mangaruhan dina kahiripan masarakat. Kiwari bisa katitén dina kahirupan sapopoé, gaya hirup masarakat geus robah. Ti mimiti kadaharan, papakéan, nepikeun ka wangunan imah.

Di jaman kiwari, manusa kadang teu maliré yén budayana téh miboga ajén nu luhung. Hal ieu diwewegan ku Sumardjo (2009: 10) yén manusa Indonesia kiwari geus teu hayang apal kana pola pikir anu geus dikembangkeun ku karuhun maranéhna. Sakabéna hayang cara mikir jeung cara hirup anu béda jeung karuhun baheula. Nilik kana hal éta, tangtuna bakal jadi hal anu ngarusak kana budaya sorangan.

Ngeunaan arsitéktur Sunda, aya hiji hal anu ngirut jeung matak hadé pikeun ditalungtik. Éta hal nyoko kana naha imah urang sunda teu permanén, naha dijieunna tina awi, jeung sajabana. Numutkeun Salura (2007:3) dina kajian arsitéktur lokal, pamahaman anu teleb ngeunaan budaya masarakat sabudeureun mangrupa hal anu penting. Lantaran arsitéktur teu leupas tina kontéks budaya tempat éta arsitéktur aya. Dimasa rkana pamadegan éa, upama urang rék nalungtik arsitéktur, tangtu bakal kapaluruh boh pola hirup boh interaksi sosial nu aya di éta masarakat.  Tina hal éta, aya paniatan ti panulis pikeun nalungtik arsitéktur Imah tradisional Sunda. Ku kituna, panalungtik museurkeun panalunngtikan ieu makalah kalayan judul “Arsitéktur Imah Tradisional Sunda.”

B.      Wangun Imah Tradisional Sunda

            Imah tradisional Sunda biasana wangun panggung. Luhurna antara 0,5 meter-1,8 meter. Di handapna biasana aya kolongan. Kolong ieu miboga fungsi pikeun nyangcang ingon-ingon atawa neundeun pakakas tatanén.Pikeun naék ka imah, disadiaan golodog. Golodog oé miboga fungsi pikeun mersihan suku saméméh naék ka jero imah nu dijieunna tina kai atawa awi.

            Sedengkeun hateup imah aya tilu rupa, di antarana:

a)      rarangki tukang/hateup tukang  nu wangunna panjang;

b)      rarangki pondok/hateup tengah  nu wangunna leuwih pondok; jeung

c)      rarangki panjang/hateup hareup nu wangunna pangpanjangna.

Anapon wawangunanna bias ditingali dina gambar ieu di handap:

 

Gambar 1

Dénah Imah Tradisional Sunda

Sumber: http://arsitektur.blog.gunadarma.ac.id/

Wangun suhunan imah tradisional Sunda anu geus ilahar aya genep rupa. Tangtuna wangun suhunan di Sunda miboga ciri anu mandiri upama dibandingkeun jeung sékésélér séjén nu aya di Indonesia. Rupa-rupa wangun suhunan imah tradisional Sunda, di antarana dipedar ieu di handap.

1. Jolopong

Wangun hateupna sarua panjangna jeung sajajar jeung dua sisi handap widang hateup anu sabeulah-nyabeulah. Ieu imah miboga bagéan:

- ruang hareup (émpér / tepas)

- ruang tengah (tengah imah / patengahan)

– ruang gigir (pangkéng)

– ruangan tukang (pawon jeung padaringan).

2. Badak Heuay

Wangunna siga saung, teu maké wuwung sambungan hateup hareup jeung tukang. Siga badak keur heuay.

3. Tagog Anjing

Wangunna saperti badak heuay, tapi di bagéan hareupna leuwih panjang jeung mudun siga ditekuk (anjing dongko).

4.Capit Gatung

Dina bagéan hateup tungtung tukang jeung hareup luhur maké kai atawa awi nu wangunna nyakra saperti tanda X.

5. Parahu Kumureb

Hateup wangun parahu kumureb, wanguna siga parahu anu dibalikkeun atawa parahu kumureb.

6. Julang Ngapak

Wangun hateup julang ngapak, dina sisi kénca jeung katuhu rada lega ka gigir. Siga manuk nu keur hiber.

Pikeun bahan wangunan imah tradisional Sunda ieu make paseuk tina awi (nguatkeun tihang), tali tina injuk atawa tepes kalapa, jeung hateupna maké injuk, daun kalapa atawa daun rumbia. Alasna biasana dijieun tina papan kai atawa palupuh. Anapon conto gambar suhunan imah tradisional Sunda bias ditingali ieu di handap.

 

         

Gambar 2

Rupa-rupa wangun suhunan imah Sunda

Sumber: Sumber: http://arsitektur.blog.gunadarma.ac.id/

C.      Ciri-ciri Arsitéktur Imah Tradisional Sunda

Ciri-ciri arsitéktur imah tradisional sunda di antarana:
1) ari wangun (bentuk) imah, biasana pasagi panjang;

2) alasna make palupuh awi;

3)  bilikna tina awi dianyam atawa ku sasag;

4)  Rangkay imah dijieunna tina kai; jeung

5)  Maké tatapakan tina batu.

D.     Babagian Imah Tradisional  Sunda

Imah Tradisional Sunda dibagi kana tilu bagéan anapon babagianna saperti ieu di handap:

a.       Bagéan hareup

Rohangan bagéan hareup disebut tepas, émpér, atawa sosoro. Ieu rohangan miboga fungsi pikeun narima tamu jeung pikeun leleson di luar. Pikeun urang Sunda nu boga tanah rada lega, biasana ngawangun kamar husus pikuen tamu nu sajajar jeung tepas imah.

b.      Bagéan tengah

Rohangan tengah disebut tengah imah. Dina ieu bagéan, aya pangkéng atawa kamar saré kalayan jumlahna disaluyukeun jeung jumlah anggota kulawarga. Lian ti éta, ukuran unggal kamar disaluyukeun jeung legana imah. Rohangan saré kolot, budak lalaki jeung awéwé dipisah. Aya ogé rohangan kulawarga pikeun ngariungna sakabéh kulawarga.

c.       Bagéan tukang

                Bagéan tukang disebut tukang imah. Aya dapur  jeung  goah. Dapur miboga fungsi salaku rohangan pikeun popolah atawa masak. Goah nyaéta rohangan anu deukeut jeung dapur nu miboga fungsi pikeun neundeun dahareun, samara, parabot-parabot dapur jeung padaringan. Padaringan nyaéta gentong anu dijieunna tina taneuh liat anu fungsina pikeun neundeun béas. Ngan awéwé anu meunang asup ka dapur jeung goah.

Di satukangeun imah, biasana diwangun sumur salaku sumber cai. Biasana sadia ogé popoéan jeung pancuran cai.

Di saluareun imah ogé biasana diwangun leuit. Leuit nyaéta wangunan tempat neundeun hasil tatanén. Biasana dipaké pikeun neundeun paré.

Pikeun nutu paré, biasana sok aya saung lisung. Biasana ieu wangunan téh diwangun ku masarakat di sabudeureun éta lembur. Biasana masarakat nutu paré ramé-ramé. Kagiatan nutu paré ieu biasana dibarengan ku hariring jeung tutunggulan.

E.      Fungsi Arsitéktur Imah Tradisional Sunda

Pikeun urang Sunda, imah téh lain saukur patempatan cicing, atawa tempat istirahat wungkul, tapi ogé boga harti anu leuwih lega, nyakup sosial, ékonomis jeung jadi puseur atikan budaya kaasup atikan mora. Atuh salian ti éta, imah ogé dianggap wangunan suci (sakral).

             Di jero imah, biasana aya interaksi. Nya di dieu pisan tumuwuhna hubungan sosial (sosialisasi) anggota kulawarga. Di imah pisan tempat migawé hal-hal nu sipatna ekonomis (home industry). Di imah pisan hal-hal nu patali jeung atikan kabudayaan ku indung-bapa diajarkeunana ka anak-anakna.

                                                                                                 
           Kitu deui imah teh dianggap suci (sakral), disaruakeun jeung alam mikro (bumi sok disebut imah), nu dianggap miniaturna tina makro (dunya = anu oge disebut bumi). Jadi bumi (imah) teh dianggap sarua jeung bumi (dunya).

          Eta sababna upama hiji imah dipake hal-hal nu teu hade atawa dipake hal-hal anu kotor, bakal dianggap ngaruksak kasakralan imah, imahna jadi “sial”.Ceuk urang Sunda mah imah teh mangrupa tempat anu suci nu kudu dijaga kasucianana.

F.       Ajén Filososfis Imah Tradisional Sunda

Ajén Falsafah anu nyampak dina arsitéktur imah tradisional sunda sacara umum, ngaran suhunan imah tradisional Sunda  ditujukeun pikeun ngahormat ka alam sabudeureunnana. Ditingali tinga bahan anu dipaké pikeun ngawangun, imah tradisional Sunda kesanna ipis, teu tohaga. Tangtu jauh tina anggapan yén urang Sunda ngawangun imah téh pikeun dijadikeun bénténg. Dina ieu hal ngabuktikeun  yén urang Sunda ngajungjung karukunan. Imah urang Sunda dipaké nyalindung tina hujan, angin, sorot panon poé jeung sasatoan.

Ditilik tina ajén filosofisna, imah tradisional urang Sunda dibagi kana tilu, di antarana:

a)      Buana Nyungcung

Nu dimaksud buana nyungcung nyaéta suhunan imah anu wangunna nyungcung. Ieu nyimbolkeun yé urang Sunda nyembah ka Hyang Tunggal. Lina ti éta, Buana nyungcung ogé dina gugunungan diibaratkeun tempat cicingna para Hyang, hartina teu sagawayah bias cicing di buana nyungcung.

b)      Buana Panca Tengah

Buana Panca Tengah dina babagéan imah urang Sunda mangrupa bagéan tengah imah, di mana nu boga imah cicing. Ieu diibaratkeun dunya anu dicicingan ku manusa anu keur ngalalakon di alam dunya.

c)      Buana Peteng

Anu dimaksud buana peteng dina babagéan imah nyaéta kolong imah anu biasana dipaké neundeun pakarang tatanén atawadijadikeun kandang sasatoan. Buana peteng diibaratkeun salaku tempat kotor, tempat hirupna siluman jeung sajabana.

                      Sakumaha disebutkeun di luhur, yén lalaki teu meunang asup ka dapur jeung goah, alsesana nyaéta kulantaran lalaki kudu jadi panyalindung awéwé. Kitu deui awéwé, kudu bisa ngayoman jeung ngawulaan lalaki.

G.     Sawatara Tempat anu Masih Kénéh Aya Imah Tradisional Sunda

Upama dipapay leuwih jauh conto arsitektur nu asli Sunda tur dina wangunan nu masih kénéh basajan. Anapon lokasina di antarana:

- Baduy (Banten Kidul)

- Kampung Naga (Tasikmalaya)

- Kampung Pulo (Garut)

- Kampung Genereh (Sumedang)

- Kampung Palasah (Majalengka)

- Kampung Gabus (Cirebon)

Di Baduy, Kampung Naga jeung Kampung Pulo, beunang disebutkeun wangunan imah-imahna masih kénéh asli. Tapi di Kampung Genereh, Palasah jeung Gabus mah, ngan kari hiji-dua baé, kitu oge kaayanana geus loba anu ruksakna.

Di handap ieu aya sababsaraha gambar imah tradisional Sunda ti sababaraha wewengkon. Anapon éta wewengkon téh di antarana:

1.      Kampung Naga, Tasikmalaya

2.      Baduy Banten

 

3.      Majalengka

4. Ciasem, Subang

 

4.      Ciamis

 

5.      Cilimus, Kuningan

 

Daftar Referensi

Salura, Purnama. 2007.Menelusuri Arsitektur Masyarakat Sunda.-: PT Cipta Sastra Salura.

Sumardjo, Jakob. 2009. Simbol-simbol Artefak Budaya Sunda: Tafsir-tafsir Pantun Sunda. Bandung: Kelir.

http://arsitektur.blog.gunadarma.ac.id/?p=327

http://www.mawarnada.com/2012/06/ciri-arsitektur-rumah-sunda.html

   http://rumahnusa.blogspot.com/search/label/Jawa%20Barat